ZNACZENIE   WCZESNEGO  DOŚWIADCZANIA  DZIECKA

 DLA   FUNKCJONOWANIA   POZNAWCZEGO  I  EMOCJONALNEGO

 W   PÓŹNIEJSZYCH   ETAPACH   ŻYCIA.

 Większość społeczeństwa nie rozumie co znaczy człowiek upośledzony umysłowo, jak żyje, działa, co go zbliża do normalnych ludzi, a co oddala.

Zdaniem I.O.Lovaasa (1993) osoby upośledzone umysłowo na ogół mają pewne cechy wspólne: wykazują opóźnienie intelektualne, muszą się uczyć podstawowych  czynności życiowych (jedzenie, ubieranie, korzystanie z toalety). Niektóre dzieci nie potrafią się bawi ,inne muszą nauczyć się współżycia i nawiązywania przyjaźni z rówieśnikami. Potrzebują pomocy w rozwijaniu umiejętności posługiwania się językiem, zaś osoby starsze trzeba nauczyć funkcjonowania w rodzinie i szerszym kręgu społecznym oraz wykorzystywać czas wolny.

Jeśli chcemy wspomóc rozwój wszelkich potencjalnych zdolności i umiejętności dziecka upośledzonego umysłowo w takim stopniu, aby mogło sprostać zadaniom, które postawi przed nim życie, to musimy pamiętać o tym , iż jedyną drogą wiodącą do  tego celu jest stworzenie mu warunków aktywnego uczestnictwa w życiu bliższego i dalszego otoczenia, a gromadzone doświadczenie będzie sprzyjać jego pełnemu rozwojowi. Tak więc optymalny rozwój zdolności intelektualnych, sprawności ruchowych i manualnych jest związany i uwarunkowany wczesnym doświadczaniem dziecka.

   Z punktu widzenia neurofizjologii należy zwrócić uwagę na fakt, że układ nerwowy dojrzewa wiele lat i jakkolwiek niektóre procesy (ich tempo i prawidłowości) mają uwarunkowania genetyczne, to synaptogeneza zależy

 w dużym stopniu od wpływu środowiska. Powstawanie i mnożenie się dendrytów i wynikająca z tego rozbudowa połączeń synaptycznych trwa wiele miesięcy po urodzeniu i jej intensywność zależy od charakteru i intensywności stymulacji. Ocenia się, że już 30 minut prawidłowej stymulacji powoduje powstawanie nowych połączeń synaptycznych, a w pierwszym roku życia mózg na skutek kontaktu z bodźcami zewnętrznymi powiększa się dwa razy. Brak bodźców powoduje natomiast nieodwracalne zmiany w korze mózgowej (zanik).

Nieprawidłowości w rozwoju mózgu powodują zakłócenie przebiegu procesów poznawczych. Mały odbiór wrażeń pociąga za sobą upośledzenie powstawania spostrzeżeń i wyobrażeń, w związku z czym nie ma „bazy” dla rozwoju myślenia. Niedobór bodźców pociąga więc  za sobą zaburzenia rozwoju poznawczego.

Ze względu na ścisły związek rozwoju ruchowego z rozwojem poznawczym dziecka (mówi się o rozwoju psychoruchowym), u dzieci z zaburzeniami ruchowymi przebieg procesów poznawczych jest również zaburzony. Dziecko, które ma znaczne zaburzenia ruchowe, pozbawione jest wielu wrażeń zarówno wzrokowych, dotykowych jak i czucia głębokiego, naturalnych w przypadku działalności eksploracyjnej zdrowego dziecka. W rozwoju dziecka mają miejsce tzw. okresy sensytywne – okresy szczególnej gotowości do zdobywania pewnych umiejętności ( wiąże się to z dojrzałością układu nerwowego). Jeśli przez brak odpowiedniej stymulacji te okresy nie zostaną odpowiednio wykorzystane, opanowanie określonych umiejętności może być utrudnione.

      Depryawcja sensoryczna powoduje też zaburzenia rozwoju emocjonalno – społecznego dziecka. Brak doświadczeń, albo złe doświadczenia w relacjach z dorosłym, niewłaściwa pielęgnacja, pozostawienie dziecka samemu sobie, brak akceptacji dotyku, przytulenia, ciągły dyskomfort dziecka spowodowany niezaspokojeniem również potrzeb biologicznych powodują dysfunkcje emocjonalne. Może wystąpić nadmierna lękliwość, apatia, wycofanie, agresja, nadpobudliwość. Często zdarza się, że dziecko  u którego stwierdzono wadę rozwojową (chociażby zespół Downa, który diagnozuje się zaraz po urodzeniu) jest początkowo odrzucone. Matka przeżywa bardzo trudny okres dostosowania się do zaistniałej sytuacji. Zanim zaakceptuje dziecko, może nie być w stanie przytulić dziecka, czy obdarzać go zwykłą czułością. Inne osoby z otoczenia też często mają emocjonalne zahamowania w okazywaniu czułości dziecku z widocznym uszkodzeniem .Tak więc wczesne doświadczenia socjalizacyjne w rodzinie kształtują relacje interpersonalne w dorosłości. Dysfunkcjonalne więzi rodzicielskie są więc powiązane z negatywną więzią społeczną w dorosłości.

Zbyt mała troska okazywania dziecku wiąże się z zaburzeniami psychiatrycznymi i niską samooceną. Zbyt zaś restrykcyjna kontrola i nadopiekuńczość wiąże się natomiast z opóźnieniem procesu socjalizacji.

   Wczesne doświadczenie dziecka ma niewątpliwie ogromne znaczenie dla funkcjonowania poznawczego i emocjonalno – społecznego w późniejszych etapach życia. Brak stymulacji prowadzi do zubożenia ilości informacji docierającej do mózgu, co oznacza ograniczenie jego możliwości  funkcjonalnych. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na stymulację i bodźce nieadekwatne, które mogą wypaczyć pewne procesy funkcjonalne. Powstają wówczas    patologiczne wzorce  np. w  dziedzinie  poznawczej, emocjonalnej i ruchowej.

 Opracowała Aleksandra Kobusińska

Wykorzystana literatura:

- Kułakowska Z. „Wczesne uszkodzenie dojrzewającego mózgu. Od neurofizjologii do rehabilitacji”.

- Bober T., Kobel- Buys K., „Mózgowe porażenie dziecięce z doświadczeń trzyletniego programu rehabilitacyjnego”.

- Piszczek M., „Dziecko, którego rozwój poznawczy nie przekracza pierwszego roku życia. Diagnoza, zasady terapii i ocena efektów zajęć”.

- Pilecki J., „Usprawnianie,  wychowanie i nauczanie osób z głębszym upośledzeniem umysłowym”.