Violetta Czekaj: Jak przygotować dziecko z niepełnosprawnością intelektualną do I Komunii Świętej?- praktyczne wskazówki, odpowiedzi na pytania , wątpliwości i dylematy.

Przygotowanie dzieci z niepełnosprawnością intelektualną do Pierwszej Komunii Świętej to wielkie wyzwanie dla rodziców, nauczycieli katechetów i duszpasterzy. Muszą oni pokonać wiele trudności i odpowiedzieć na szereg pytań związanych z tym zadaniem. Jednocześnie spoczywa na nich ogromna odpowiedzialność doprowadzenia dzieci do tego, co jest najważniejsze w życiu każdego chrześcijanina: do spotkania z Chrystusem.

Osoby z niepełnosprawnością przez chrzest stają się członkami wspólnoty Kościoła . Tym samym mają otwartą drogę do życia sakramentalnego. Sakramenty w ich życiu stanowią bardzo ważną rolę, ponieważ  przez cierpienie , jakim jest niepełnosprawność  przypisana ich życiu, w sposób szczególny uczestniczą w misterium cierpienia Chrystusa. „Osoby niepełnosprawne mają prawo do sakramentów (zob. KPK  kan. 213), dlatego należy dołożyć wszelkich starań, aby umożliwić  im korzystanie z tych dóbr”(1).

Przygotowanie – wyzwaniem katechetycznym

Przygotowanie do Eucharystii osób z niepełnosprawnością intelektualną jest dużym wyzwaniem, które wiąże się z trudnościami wynikającymi  z kilku powodów. Po pierwsze zbyt często usiłuje się to przygotowanie przeprowadzić na wzór dzieci  w  normie intelektualnej . To powoduje, że kierujemy się zasadami , które obowiązują w innym wymiarze dydaktycznym. Po drugie jako kryterium przyjmuje się normę intelektualną, która jest traktowana jako podstawowy warunek możliwości przystąpienia  do Eucharystii, akcentując tzw. „rozeznanie” jako zasadniczy warunek otwarcia drogi do tego sakramentu. Problemem jest również traktowanie przystąpienia do sakramentu pokuty i pojednania jako niezbędnego warunku przyjęcia Pierwszej Komunii Świętej . Problemy w przygotowaniu wynikają też z trudności w określeniu poziomu intelektualnego. Dużą  przeszkodą bywają też poglądy niektórych duszpasterzy przekonanych o niewyuczalności  i niewychowalności  osoby z niepełnosprawnością intelektualną.(2)

Jak rozwiązać problem  ?

Przede wszystkim odejść od wzorca, na postawie którego przygotowuje się dzieci z normą intelektualną i zastanowić  się w jaki sposób przekazać  treści związane z tym sakramentem.

Istotą jest spotkanie z Chrystusem i radość płynąca z tego spotkania

 Nie należy akcentować sposobu obecności , ponieważ jest to dla dziecka niezrozumiałe , a ukazywać  kim jest Jezus, jaki był dla ludzi , kiedy żył na ziemi oraz podkreślać  Jego szczególnego podejście  do dzieci , ludzi  chorych słabych, potrzebujących pomocy

Docenić liturgię jako moment wyjątkowy tego spotkania ,ponieważ liturgia ze swoją atmosferą daje szansę przeżycia emocjonalnego, co jest szczególnie ważne dla osób z niepełnosprawnością intelektualną- dostosować całą sytuacje do możliwości  i  mentalności dziecka niepełnosprawnego.

„Nie ma potrzeby doskonałej znajomości prawd wiary, wystarczy bowiem znajomość niektórych zasadniczych prawd….,nie jest też potrzebne pełne używanie rozumu  wystarczy początkowe , czyli jako takie używanie rozumu” (3), Jest to bardzo ważne stwierdzenie dla praktyki przygotowania dzieci  niepełnosprawnych , gdyż pozwala sferę intelektualną postawić na drugim planie , bez obawy popełnienia błędu.

„Jedyny warunek jaki dziecko musi spełnić , to rozróżnienie chleba eucharystycznego od zwykłego chleba „(4)

Kościół wymaga w kanonie 913 & 2 „Kodeksu Prawa Kanonicznego” z 1983 roku by dzieci według swoich zdolności potrafiły odróżnić Ciało Chrystusa od zwykłego chleba i mogły z szacunkiem przyjąć Komunię. Większość dzieci z niepełnosprawnością intelektualną (zwłaszcza z lekkim i umiarkowanym stopniem) jest w stanie podołać temu wymogowi i na swój specyficzny sposób potwierdzić tę umiejętność np. wskazując na konkrety, rekwizyty, bądź ilustracje. Są jednak dzieci z głębokim stopniem niepełnosprawności, które nigdy nie będą w stanie odróżnić Chleba Eucharystycznego od zwykłego. Przed niektórymi rodzicami, kapłanami i nauczycielami religii pojawiają się wówczas rozterki. Należy mieć wówczas na względzie działanie Ducha Świętego i Bożej Łaski, które są stokroć silniejsze od ludzkich niedomagań i wątpliwości. Dzieci te powinny przyjmować Komunię Świętą „w wierze ich rodziców lub wspólnoty, która im towarzyszy” (Benedykt XVI). Tak więc, wiara rodziców dziecka i ich pragnienie łaski Eucharystii dla swego potomstwa oraz deklaracja o czuwaniu nad szacunkiem dla Sakramentu wystarczą, by dziecko mogło przyjąć do serca Najświętszy Sakrament.

Kwestię przygotowania do sakramentu pokuty i pojednania potraktować  bardzo indywidualnie . Należy odejść od przyjętych wzorców . Przede wszystkim trzeba spojrzeć inaczej na świadomość dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Posługując się językiem dokumentu(patrz bibliografia 3), mamy do czynienia z „jako taką świadomością”, a co za tym idzie , z inną niż w przypadku dzieci w normie intelektualnej świadomością grzechu. „Czynnikiem decydującym jest oczywiście poziom niepełnosprawności , w zależności od którego będą podejmowane odpowiednie kroki w odniesieniu do danego dziecka. W sytuacjach wątpliwości ,dotyczącej poziomu świadomości, należy się skłonić  do zasady , że nie ma świadomości  popełnienia grzechu. A skoro nie ma świadomości, to nic nie stoi na przeszkodzie , aby wręcz zrezygnować z konieczności przystępowania przez nie do sakramentu pokuty  i pojednania , aczkolwiek nie należy rezygnować z niego zbyt pochopnie”.(5) Jako zasadę ogólną należy przyjąć myśl zapisaną w dekrecie „ Quam  singulari”, otóż „ dzieci te znajdują się w szczęśliwym stanie pierwotnej czystości i niewinności”(6)

Zasady przygotowania do Eucharystii

Przygotowanie dzieci z niepełnosprawnością intelektualną do Eucharystii jest szczególnym wyzwaniem . Jan Paweł II pisał, że „katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych”(CT 18). Papież objął swoją myślą wszystkich, dlatego zaznaczył, że „ upośledzeni fizycznie i umysłowo mają prawo tak samo , jak ich rówieśnicy , poznać << tajemnicę wiary>”(CT41).

a) Przygotowanie w rodzinie

Pierwszym miejscem przygotowania do Eucharystii jest oczywiście dom rodzinny, to przecież rodzice zaszczepili dziecku wiarę i powinni czuwać nad jej rozwojem. Droga przygotowania do  Sakramentu, to także atmosfera domu rodzinnego, przepełnionego miłością , modlitwą, pozytywnym odniesieniem się do dziecka .

b) Indywidualność

W procesie edukacyjnym osób z niepełnosprawnością intelektualną szczególnie podkreśla się cechy tej indywidualności . Po pierwsze są to indywidualne cechy jak u każdego człowieka wynikające z jego charakteru, zachowań czy z  natury. Druga cecha indywidualności wynika z niepełnosprawności . Badania umożliwiają  postawienie diagnozy , która określa stopień niepełnosprawności , natomiast nie daje absolutnie konkretnych wskazówek , jaki jest faktyczny poziom, co dziecko potrafi, co zna, co rozumie itp .Jakie są faktyczne możliwości dziecka, jego umiejętności. Dlatego obserwacja tej indywidualności wymaga inicjatywy nauczyciela religii, al. Musi się ona opierać na doświadczeniu rodziców, bo tylko yo daje szansę na rozpoznanie specyficznej indywidualności konkretnego dziecka

c) Emocje

W życiu osób z niepełnosprawnością intelektualną szczególne znaczenie odgrywają właśnie emocje, można stwierdzić, że to one stanowią podstawę ich życia. Bo ich religijność „nie zawsze uświadamiana , jest bardziej nastawiona  na uczucia , dlatego upośledzeni umysłowo sprawiają   wrażenie  bardzo religijnych”(7). Jest to niezmiernie ważne właśnie w przygotowaniu ich do Eucharystii. „Łatwo można wyznaczyć iloraz inteligencji , ale nie można zmierzyć tego , co czuje  osoba upośledzona  stojąc w milczeniu przed Bogiem i na ile w tym właśnie momencie działa łaska Boża”(8). Ważne jest, aby nauczyciele, rodzice i kapłani  , którzy podjęli się przygotowania do Eucharystii, pamiętali, że często można zauważyć, że osoby upośledzone umysłowo nie potrafią zwerbalizować wielu pojęć  i nie rozumieją wielu tajemnic wiary, ale przeżywają je bardzo emocjonalnie .

d) Doświadczenie religijne

Przygotowanie do Eucharystii oparte jest na doświadczeniu wiary. Jest zrozumiałe, że „ upośledzenie umysłowe  nie ułatwia przezywania ani rozumienia modlitwy do Boga czy obrzędów  Mszy św. Osoby upośledzone umysłowo uczestniczą czynnie w praktykach religijnych na tyle, na ile pozwala ich ograniczenie”(9), co jednak nie umniejsza ich wartości. Ich doświadczenie wiary dokonuje się właśnie  przez wspólnotę , najpierw rodzinną, a potem też otoczenia , grupy. Szczególnie ważny będzie udział  wtedy  w liturgii. Atmosfera liturgii, jej piękno, śpiew, gesty, postawy włączają osoby z niepełnosprawnością intelektualną w atmosferę wiary. Tym pierwszym doświadczeniem wiary jest modlitwa rodziców. Rodzice powinni się modlić w towarzystwie dziecka, nawet niemowlaka  Niech głos tej modlitwy mu towarzyszy. Niech towarzyszy dziecku z niepełnosprawnością intelektualną, które może włączać się w modlitwę swoją obecnością. Znaczenie mają nie tylko słowa ale i gesty, ton i cała wytworzona atmosfera. Drugim ważnym momentem tego doświadczenia będzie udział w liturgii Jej wniosłeś, obecność ludzi, śpiew, muzyka pozwalają wejść dziecku w atmosferę sacrum, mistyki. Nie wiemy do końca, co takiego dziecko czuję, jak jest jego odbiór. Dlatego należy dołożyć wszelkich starań aby panowała atmosfera wiary. Dziecko niepełnosprawne powinno być w tym momencie traktowane tak samo jak dziecko w normie, tak jakby wszystko rozumiał, pojmowało, w pełni uczestniczyło.

 Doświadczenie wiary tych osób jest niewątpliwie inne, na to trzeba się przygotować i być otwartym, nie obawiając się ryzyka profanacji . Skoro Bóg pozwolił tym dzieciom pojawić się na świecie, to my pozwólmy im uczestniczyć w życiu Kościoła, bo jak czytamy w uchwałach jednego z synodów  niepełnosprawni „ są w miarę swoich możliwości pełnowartościowymi członkami społeczeństwa świeckiego i społeczności świętych to jest Kościoła”(10)

Literatura:

1) K. Sosna „Sakrament bierzmowania osób z niepełnosprawnością umysłową”.Studia Pastoralne,Nr.4(2008),s.129

2)W. Dykcik „ Wprowadzenie w przedmiot pedagogiki specjalnej jako nauki. ”Poznań 2006 s. 27

3) Dekret  Świętej Kongregacji ds. Sakramentów Świętych Quam singularis  z dn. 8 sierpnia 1910. Tekst polski: Eucharystia w wypowiedziach papieży i innych dokumentach Stolicy Apostolskiej XX wieku .Londyn 1987 s.37-44

4) „ Eucharystia w  wypowiedziach papieży……”, tamże, s.43

5) K. Lauch „ Słów kilka o wychowaniu religijnym dzieci i młodzieży z głęboką niepełnosprawnością”.  W „ Katecheza specjalna dzisiaj” red.J. Stala/ Tarnów 2003 s.176-177

6) Dekret Świętej Kongregacji ds. Sakramentów Świętych ,s.40

7) D. Jucha „ Sakrament pokuty oraz I Komunia Święta osób upośledzonych umysłowo”, S.340

8) Tamże, s. 340

9) Tamże, s. 343

10) K. Sosna  „ Wiara , modlitwa i życie w Kościele katowickim” s.195